Namazda Tadili Erkan

Namazda Tadili Erkan, Namaz içinde namazın mahiyetine dahil olan ve «rükün» diye adlandırılan bir takım farzlar vardır. Bu rükünlerin yerli yerinde yapılmaları, sükûnet ve vakar içinde ifa edilmeleri her organ yerine yerleştikten sonra diğer rükne geçilmesi -örneğin; rükûdan doğrulduktan sonra vücudun dimdik hale gelip, eklemler yerlerine yerleştikten sonra secdeye gidilmesi namazda ta’dil-i erkan’ı oluşturur.

Bunun ölçüsü de, her rükün yerine getirilirken en az bir kere «Sübhane Rabbiye’l – Azim» denilecek kadar bir süre durup beklemektir.

Hanef-i Fıkhına göre ta’dili erkana uymak vaciptir.

NAMAZ KILANIN, NAMAZDAN KENDİ İRADESİYLE ÇIKMASI

Namazların son oturuşlarında «ettehiyyatü» duasını okuyacak kadar bir süre oturduktan sonra kişinin kendi iradesiyle namazdan çıkıp – çıkmaması meselesi, kılınan namazın mahiyetini etkileyip etkilememesi açılarından önem taşıyan ihtilaftı bir konudur.

İmam-ı A’zam Efendimize göre; kişinin namazdan kendi irade ve arzusuyla çıkması, namazın mahiyetine dahil bir rükündür.

imam Ebu Yusuf ile İmam Muhammed ise; bunun rükün değil vacip olduğunu savunmuşlardır.

Bu iki zıt görüşün sonucu olarak şu meseleler ortaya çıkar:

1)      Namaz kılan kişi son oturuşa oturduktan ve en süratli şekilde «ettehiyyatü»yü okuyacak kadar bir süre bekledikten sonra selam vermeden kasten namazı bozan bir iş yapsa – örneğin konuşsa, bir şey yese her üç İmama göre de namaz tamamdır. Çünkü, kasta dayanan bu fiiller ile kişi namazdan çıkmayı murat etmiştir. Ama namaz kılan son oturuşta «ettehiyyatü»yü okuyacak kadar bir müddet oturduktan sonra ve kendi isteğiyle namazdan çıkmadan önce birisi gelse, kendisini üç defa «Sübhanallah» denilecek kadar bir süre Kıble ’den çevirse, imam-ı A’zam’a göre namazı batıl olur. Diğer iki imama göre ise namazı sahihtir.

2)      Yine, birisi Sabah namazının farzını kılarken tehiyyat’a oturduğunda «ettehiyyatü»yü okuyacak kadar bir süre oturduktan sonra namazdan çıkmadan Güneş doğsa, imam-ı A’zam’a göre, bu namazı kaza etmek gerekir. İmam Ebü Yusuf ile İmam Muhammed’e göre ise; kaza etmesi gerekmez, namazı tamamdır.

Namaz kılanın; namazdan kendi iradesiyle çıkması meselesinde fetva, imam Ebu Yusuf ile İmam Muhammed’in görüşleri doğrultusunda verilmiştir.

Bununla beraber ihtiyatı elden bırakmamak da en sağlıklı yoldur.

NAMAZIN VACİPLERİ

1)      Namaza «Allahü Ekber» ifadesiyle başlamak

Burada «Allah» lafzını söylemek farz, «Ekber» kelimesini söylemek vaciptir.

2)       Farz namazların ilk iki rekâtında, Nafile namazların da her rekâtında «Fatiha’yı okumak.

3)       İki rekâtlı farz ve vacip namazlarda ve iki rekâttan fazla olan farz namazlarının herhangi iki rekâtında Fatiha suresinden sonra küçük bir sure veya Kur’an’ın en küçük suresine denk üç kısa ayet veya buna denk bir ayet okumak.

4)       Fatiha suresini, zamm-ı sureden önce okumak.

5)       Fatiha’yı, her rekâtta birden fazla okumamak.

6)       Fatiha’nın tamamını okumak.

Namaz kılan kimse, birinci veya ikinci rekâtta yanılıp Fatiha’dan önce zamm-ı süre okusa ve rükûa varmadan bu hatasını anlasa, hemen Fatiha’ya geçer ve ardından da zamm-ı süre okur.

Dört rekâtlı namazların ilk iki rekâtında veya birinde unutup Fatiha’yı okumayan, son rekâtlarda birer defa okur ve sehiv secdesi yapar.

Rükûa vardıktan sonra Fatiha’yı ve süreyi okumadığını hatırlayan kimse, rükûdan doğrulur, unuttuğu şeyi okur ve tekrar rükûa varır.

7)       Üç ve dört rekâtlı namazların ikinci rekâtlarından sonra «ettehıyyatü»yü sonuna kadar okuyacak bir süre oturmak.

8)       Secdede, alınla birlikte burnu da yere değdirmek.

9)       Üç ve dört rekâtlı farz namazlarla Vitir Namazında ve Öğlenin ilk sünnetinde, ikinci rekâttan sonra «ettehıyyatü»yü okuyunca hemen kalkmak. (Eğer kalkmayıp «Allahümme salli ala Muhammed..» derse, sonunda sehiv secdesi yapması gerekir.)

10)      Tek başına namaz kılan kimse öğle ile ikindinin farzlarıyla gündüz kılınan nafilelerde gizli okuma vaciptir.

Fakat sabah namazının farzıyla akşam ve yatsı namazlarının farzlarının ilk iki rekâtlarında, akşam ile imsak vakti arasında kılacağı nafile namazlarının bütün rekâtlarında serbesttir.

11)      İmam olan kimsenin Sabah Namazlarıyla Akşam ve Yatsının ilk ikişer rekâtlarında, Cuma ve Bayram Namazlarında, Teravih Namazlarında ve Teravih’ ten sonra cemaatle kılman Vitir namazlarında Fatiha’yı ve süreleri aşikare okuması vaciptir.

12)      Vitir Namazında «Kunut dualarını okumak.

13)      Namazlarda sehven terkedilen bir vacipten dolayı sehiv secdesi yamak da vaciptir.

14)      Vaciplerin peş peşe yerine getirilmesi de vaciptir. Mesela; dört rekâtlı bir namazda, birinci oturuşa oturduktan sonra «ettehıyyatü» okununca hemen kalkılır, eğer dalınıp bir süre öyle beklenirse, sonunda sehiv secdesi yapmak gerekir.

15)      Namaz içinde okunan bir secde ayetinden dolayı secde yapmak da vaciptir.

16)      Bayram Namazlarının fazladan alınan tekbirleri vaciptir.

17)      İkinci secdeyi diğer rekâta kalkmadan yapmak da vaciptir.

18)      Namazını bitiren kimsenin namazdan çıkacağı zaman sağma ve soluna selam vererek çıkması da vaciptir.

19)      Fatiha ve sürelerin sesli okunması vacip olan namazlar cemaatle kaza edilir iken – gündüz de olsa – imamın bu gibi yerlerde sesli okuması vaciptir.

NAMAZIN SÜNNETLERİ

1)       Namaza başlanırken alman İftitah (giriş) Tekbiriyle Vitir namazının kunut dualarını okumak için alman tekbirde ve Bayram Namazlarında, namaz içinde alman vacip tekbirlerde, elleri kaldırmak sünnettir.

2)       Tekbirde elin ve parmakların iç yüzlerinin Kıble ’ye karşı gelmesi, sünnettir.

3)       İmama uyan kimsenin İftitah (giriş) tekbirini, imamın tekbirinden hemen sonra alması.

4)       İftitah Tekbirinden sonra hemen el bağlanması:

5)       Gizlice «Sübhaneke» okumak.

6)       İlk rekâtta «Sübhaneke» okunduktan sonra «Eüzü billahi mine’ş-şeytani’r-racim» demek.

7)       Her rekâtın evvelinde Fatiha’dan önce, gizli olarak «Bismi’llahi’r-Rahmani’r-Rahim» demek.

8)       Fatiha’dan sonra «amin» demek.

9)       İftitah Tekbiri alınırken ve alındıktan sonra başı aşağı yukarı oynatmamak.

10)       İmam olan kişinin İftitah Tekbiriyle birlikte diğer tekbirleri, rükûdan doğrulurken «Semiallahülimen hamideh cümlesini ve «tehıyyat»tan sonra her iki tarafa vereceği selamları cemaatin durumuna göre sesli söylemesi.

11)       Namazda ayakta iken, iki ayak arasını yan yana dört parmak genişliğinde açmak.

12)      Sabah ve Öğle Namazlarında Fatiha’dan sonra uzunca, İkindi ve Yatsı Namazlarında orta uzunluktaki surelerden, Akşam Namazlarında ise en kısa surelerden okumak sünnettir.

13)     Sabah Namazının birinci rekâtında okunan süre ve ayetleri, ikinci rekâtında okunacak süre ve ayetlerden biraz fazla okumak.

14)    Rükûa varırken «Allahü Ekber» demek.

15)    Rükûda üç kere, «Sübhane Rabbiye’l-Azim» demek.

16)    Erkeklerin, rükûda dizlerini elleriyle kavramaları.

17)    Erkeklerin, rükûda dizlerini kavrarlarken parmaklarını açmaları.

18)    Erkeklerin, rükûda inciklerini dik tutmaları.

19)    Erkeklerin, rükûda sırtlarını düz tutmaları.

20)    Rükûda, başı yukarı kaldırmamak ve aşağı indirmemek. Sırtla aynı seviyede bulundurmak.

21)    Secdeye varırken, yere önce dizleri, sonra elleri, sonra yüzü koymak.

22)   Secdeden kalkarken, önce yüzü, sonra elleri ve daha sonra da elleri dizlere koyarak kalkmak.

23)   Secdelere varırken «Allahü Ekber» demek.

24)   Secdeleri, iki elin arasına yapmak,

25)   Secdelerde, en az üç kere «Sübhane Rabiye’l-ala» demek.

26)   Erkeklerin; secdede karınlarını uyluklarından, dirseklerini yanlarından ve kollarını yerden uzak tutmaları.

27)   Birinci secdeden kalktıktan sonra oturup elleri uyluklar üzerine koymak.

28)   Oturuşlarda, erkeklerin sol ayaklarını yere yayıp sağ ayaklarını mümkün mertebe Kıble ’ye gelecek şekilde dikmeleri.

29)   «Ettehıyyatü» okunurken «la ilahe» cümlesine gelindiğinde, sağ elin şehadet parmağının kaldırılıp «illellah» derken indirilmesi de sünnettir. Şöyle ki «La ilahe» ifadesine gelindiğinde; sağ elin şehadet parmağı kaldırılır, baş parmakla orta parmak halka yapılır, diğer iki parmak yumulur.

30)   «Ettehiyyatü»yü gizli okumak.

31)   Üç ve dört rekâtlı farz namazların üçüncü ve dördüncü rekâtlarında Fatiha’yı okumak.

32)   Son oturuşta «ettehıyyatü»yü okuduktan sonra Rasülullah’a salavat getirmek.

33)   Salli-barik’ten sonra dua okumak da sünnettir.

34)   Namazların sonunda selam verirken; evvela sağa, sonra sola selam vermek.

35)   Selamda «esselamü aleyküm ve rahmetullah» demek.

NAMAZIN EDEPLERİ

Namazdaki edeplerden bazıları şunlardır:

1)       Ayakta iken, secde yerine bakmak.

2)       Rükûda , ayakların üzerine bakmak.

3)       Secdede, burnun yanlarına bakmak.

4)       Oturuş hallerinde, kucağa bakmak.

5)       Selamlarda, omuz başlarına bakmak.

6)       Elden geldiğince öksürüğü ve geğirtiyi engellemek.

7)       Esnerken ağzı kapamak.

8)       İmam olmayan kişinin rükû ve secde teşbihlerini üçer kereden fazla yapması.

9)       Müezzin kamette «Hayya ale’l-felah» dediğinde, imam ve cemaatin ayağa kalkması, İmam Mihraba yakın bir yerde olmayıp arka tarafta ise, her saff, imam kendi saflarından geçerken ayağa kalkar.

10)       Müezzin «Kad kameti’s-salah» cümlesini söylerken, imamın tekbir alması da müstehabtır.

NAMAZIN MEKRUHLARI

Hoş görülmeyen, çirkin karşılanan, beğenilmeyen anlamlarına gelen «mekruh» kelimesi Fıkıh ıstılahında iki manada kullanılır:

1. a) Harama yakın mekruh şeyler,
2. b) Helale yakın mekruh şeyler.

Namaz ile alakalı bir fiil «mekruh» sıfatıyla nitelendirildiğinde, bu kerahetin harama yakın bir kerahet olup olmadığım anlamak için, o fiilin mahiyetine bakılır. Eğer namaz içindeki o fiil namazın vaciplerinden ise, o fiilin yapılıp yapılmaması harama yakın mekruhlar kısmına girer. O fiil sünnetlerle ilgili ise, işlenip işlenmemesi helale yakın mekruhlar arasına dahil olur.

Harama yakın mekruhların işlenmeleri durumunda en uygun olanı, namazı yeniden kılmaktır.

NAMAZDA MEKRÜH OLAN DAVRANIŞLAR

1)       Namaz kılarken elbiseyle, bedenle oynamak, secde edilen yerden çakıl vs. temizlemek, su gibi şeyleri öteye-beriye çevirmek. Eğer çakıllar secdeye imkan vermeyecek derecede ise, bu gibi şeyleri bir defa düzeltmekte bir sakınca yoktur.

2)               Parmaklan çıtlatmak.

3)               Elleri böğre koymak.

4)               Parmakları birbirine geçirmek.

5)               Esnemek, gerinmek.

6)               Zihin meşgul iken namaza durmak

7)               Göz ucuyla değil de boynu çevirip bakmak.

8)               Saçları toplayıp tepede hotoz yapmak.

9)               Gözleri yukarı doğru kaldırıp bakmak.

10)             Kıç üzerine oturup dizleri dikmek.

11)             Erkeğin, secdede kollarını yere yayması

12)             Erkeğin, kollan açık namaza durması.

13)             Başkalarının yanma çıkılamayacak bir kıyafetle namaza durmak.

14)             Özürsüz olarak bağdaş kurmak veya çömelmek.

15)             Büyük ve küçük abdest ile yellenme sıkıştırması varken namaza durmak.

16)             Baş açık namaz kılmak.

17)             Tepeyi açık bırakacak şekilde başa mendil veya sarık dolayarak namaz kılmak da mekruhtur.

18)             Ceket ve palto gibi giysileri giymeden, omuzlara alarak namaza durmak.

19)             Huşu ve tevazu neticesi değil de sırf tembelliğin, yorgunluğun bir sonucu olarak gözleri yummak.

20)             Kaşınmak, ikide bir terleri silmek.

21)             Fatiha’yı veya sureleri rükua eğilirken tamamlamak.

22)             Rükünden rüküne geçişte intikal (geçiş) tekbirlerini, geçişleri tamamladıktan sonra almak.

23)             Secdeye varırken etekleri (pantolonun dizlerini) çekmek.

24)            Secdede yalnız alnı yere koyup özürsüz olarak burnu yere koymamak.

25)            Gerek farz ve gerekse Nafile Namazlarda, ikinci rekâtla birinci rekâtlardan okunan ayetlerden üç veya daha fazla okumak suretiyle uzun kılmak.

26)            İkinci rekâtta, ilk rekâtta okunan ayetin veya sürenin üstündeki ayeti veya süreyi okumak.

27)           İki rekâtta okunan iki sürenin arasını bir süre ile ayırmak. Bir başka ifade ile, birinci rekâtta bir süre okuduktan sonra, ikinci rekâtta o sürenin ardından gelen süreyi atlayıp onun hemen peşindeki süreye geçmek.

28)        Farz namazların herhangi bir rekâtında, bir süreyi iki defa okumak.

29)        Bir rekâtta bir veya daha fazla sure atlayarak iki süre okumak. Mesela: Birinci rekâtta Fatiha’nın ardından Ve’l-asr» süresini okuduktan sonra aradaki süreleri atlayarak aynı rekâtta, «İhlas» süresini okumanız gibi. Bu mekruhtur. Ama peş peşe bir kaç süreyi okumakta bir kerahet yoktur.

30)      Ezberinde başka süreler bulunan kimsenin birinci ve ikinci rekâtlarda Fatiha’dan sonra aynı süreyi okuması mekruhtur.

31)     Güzel kokulu bir şeyi kasten koklamak da mekruhtur.

32)     Camide ön safta açık yer varken arkada namaza durmak.

33)     Gerek secdede ve gerekse secdenin dışında el yahut ayak parmaklarını Kıble ’den çevirmek.

34)     Elleri rükûda dizlere, oturuşlarda uyluklara, kıyamda sağ eli sol el üzerine koymamak.

35)     Namazda bit, pire vs. tutmak veya öldürmek mekruhtur. Ama karınca ve pirenin ısırmasından dolayı huzursuz olan kişi bunları tutup atabilir, bunda bir kerahet yoktur.

36)     Namazda dizleri yere koymadan elleri yere koymak, secdeden kalkar iken dizleri ellerden önce kaldırmak, ellere abanarak kalkmak. Ama bu hareketler bir özür sebebiyle olursa, kerahet söz konusu edilemez.

37)     Rükû ve secdeleri, rükû ve secdeden doğruluşları pek acele yapmak.

38)     Sebepsiz yere öksürmek.

39)     Namazda ses işitilmeyecek kadar üfürmek. Eğer iki harften oluşan bir ses çıkarsa namaz bozulur, yeniden kılınması gerekir.

40)     Verilen bir selamı, namaz içinde el veya baş işaretiyle almak.

41)     Rüku ve secde teşbihlerini üçer kereden az okumak.

42)     Yanmakta olan sobaya, ocağa, ateş dolu mangala karşı namaz kılmak.

43)     Hamamda, ayak yolunda, umuma ait yollar üzerinde ve kabirlerde namaz kılmak da mekruhtur.

44)     Gerek elbisede ve gerekse bedende namaza engel teşkil etmeyecek kadar az bir necaset varken namaza durmak.

45)     Bir insanın yüzüne karşı namaz kılmak da mekruhtur.

46)     Ayetlerle rükû ve secde teşbihlerini el ile saymak da mekruhtur.

47)    Namaz kılman yerde açıkta insan ve hayvan resimlerinin bulunması. Resim, ayak altında olursa veya bir şeyle örtülmüş bulunursa kerahet kalmaz.

48)    Erkeklerin bir zaruret olmadan ipek elbiselerle namaz kılmaları.

NAMAZDA MEKRÜH OLMAYAN DAVRANIŞLAR

*       Bele bağlanan bir şey namazda iken çözülür ve avret mahallinin açılması tehlikesi ortaya çıkarsa, çözülen şeyi namaz içinde bağlamak mekruh olmaz. Diyelim bornozla namaz kılıyorsunuz, kuşağınız açıldı; işte bu durumda, kuşağınızı bağlayabilirsiniz.

*       Yerin sertliğini bulmak kaydıyla yatak ve tüylü yaygılar üzerinde namaz kılmakta da bir kerahet yoktur. Fakat en iyisi, namazı toprak üzerinde yahut topraktan biten ot ve hasır gibi nesneler üzerinde kılmaktır.

*     Nafile namazların ilk rekâtında okunan bir süreyi ikinci rekâtlarında okumakta da bir kerahet yoktur.

Namazın Rükünleri